Συντονίστρια εκπαίδευσης προσφύγων Κρήτης: Οι εκπαιδευτικοί της Κρήτης αγκάλιασαν τα παιδιά των μεταναστών

1. Πείτε μας λίγα λόγια για το θεσμό και τις αρμοδιότητές σας.

Μετά τις μεγάλες προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα του 2015, το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων θέλησε να λάβει μέριμνα για την πρόσβαση των παιδιών των προσφυγικών οικογενειών στο ελληνικό σχολείο. Για το λόγο αυτό, το 2016, συγκρότησε ειδική επιτροπή, την “Επιτροπή για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων”, με στόχο να εισηγηθεί προτάσεις και να εκπονήσει σχέδιο δράσης για την εκπαίδευση των παιδιών προσφύγων και την μακροπρόθεσμη ένταξή τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Την ίδια χρονιά τοποθετήθηκαν με απόσπαση οι πρώτοι (41) Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων (Σ.Ε.Π.) στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων στην ενδοχώρα, προκειμένου να οργανώσουν τη δημιουργία και λειτουργία των Δομών Υποδοχής Εκπαίδευσης Προσφύγων (Δ.Υ.Ε.Π.), την καταγραφή των παιδιών της υποχρεωτικής σχολικής ηλικίας (5-15 ετών) και την εγγραφή τους στις Δ.Υ.Ε.Π. Ο ρόλος και τα καθήκοντα των Σ.Ε.Π. θεσμοθετήθηκαν τελικά με το άρθρο 47 του νόμου 4547/2018, όπου προβλέπεται ότι “Το έργο των Σ.Ε.Π. αφορά στους εξής τομείς και περιλαμβάνει την άσκηση των σχετικών αρμοδιοτήτων στην περιοχή ευθύνη τους: συμβουλευτικός-εκπαιδευτικός – διοικητικός – κοινωνικός – μορφωτικός τομέας”.

Την τρέχουσα σχολική χρονιά, ο αριθμός των Σ.Ε.Π. έχει διπλασιαστεί και καλύπτουν τα κέντρα υποδοχής στα νησιά, τα κέντρα φιλοξενίας στην ενδοχώρα, όπως και δομές φιλοξενίας αστικού ιστού (διαμονή σε διαμερίσματα), όπως είναι η περίπτωση στην Κρήτη. Στην Κρήτη τοποθετήθηκε για πρώτη φορά Σ.Ε.Π. το Σεπτέμβριο του 2018, καθώς οι πρώτες εγγραφές μαθητών σε σχολεία του νησιού έγιναν το Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Καλύπτει όλη την Κρήτη, και κυρίως τις πόλεις (Σητεία, Ηράκλειο, Χανιά) όπου διαμένουν καταγεγραμμένες προσφυγικές οικογένειες, επωφελούμενες του προγράμματος E.S.T.I.A. της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες.

2. Πώς αντιμετωπίσατε τα ερωτήματα που βασάνισαν και βασανίζουν μερίδα του λαού μας, που πράγματι αντιμετωπίζουν θετικά το φαινόμενο των προσφύγων, όπως: «Μήπως πρέπει να υπάρχει ένα προπαρασκευαστικό έτος, μήπως πρέπει να φοιτήσουν όλα τα παιδιά στο ίδιο σχολείο, μήπως θα υπάρξουν αντιδράσεις από την κοινωνία, μήπως τα υπόλοιπα παιδιά θα τα απομονώσουν, κλπ κλπ».

Η πρόβλεψη του Υπουργείου Παιδείας ήταν ακριβώς αυτή, η λειτουργία ενός προπαρασκευαστικού έτους, κατά το οποίο τα παιδιά φοιτούν σε Δ.Υ.Ε.Π., όπου διδάσκονται εκτός από την ελληνική γλώσσα και άλλα αντικείμενα όπως αγγλικά, μαθηματικά, καλλιτεχνικά, φυσική αγωγή κ.α. και αφορούν τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η φοίτηση σε ΔΥΕΠ διαρκεί μόνο ένα έτος και το επόμενο έτος, το παιδί εγγράφεται κανονικά στο σχολείο, όπου μπορεί να παρακολουθεί Τάξη Υποδοχής (Τ.Υ.).

Στην Κρήτη, για διάφορους λόγους, με κυριότερο ότι τα παιδιά δε διαμένουν όλα σε μία περιοχή, αλλά είναι διασκορπισμένα σε διαμερίσματα σε όλη την πόλη, δεν μπορούσε να ιδρυθεί Δ.Υ.Ε.Π., καθώς θα προέκυπτε μεγάλο πρόβλημα μεταφοράς προς και από τη Δ.Υ.Ε.Π. Έτσι αποφασίστηκε τα παιδιά να εγγραφούν σε όμορες με τη διεύθυνση κατοικίας τους σχολικές μονάδες. Η μέχρι τώρα εικόνα, ένα χρόνο μετά, δείχνει ότι ο τρόπος αυτός λειτούργησε θετικά, ως ένα βαθμό, κυρίως για τα παιδιά, αλλά και για την κοινωνία. Στα περισσότερα Δημοτικά Σχολεία υπήρχαν ή ιδρύθηκαν Τάξεις Υποδοχής, οπότε τα παιδιά μπόρεσαν να μάθουν ελληνικά σε ένα ικανοποιητικό βαθμό που τους επιτρέπει να επικοινωνούν και να καταλαβαίνουν. Ακόμα και στα Γυμνάσια, όπου δεν υπήρχαν Τάξεις Υποδοχής, παρόλο που υπάρχουν προβλήματα με τη φοίτησή τους (ελλιπή και διακοπτόμενη, εφόσον δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα διδακτικά αντικείμενα), οι συμμαθητές τους τα αποδέχτηκαν και στα διαλείμματα παίζουν μαζί και αλληλεπιδρούν, χωρίς η γλώσσα να αποτελεί εμπόδιο, καθώς τα παιδιά βρίσκουν πάντα τρόπους να επικοινωνήσουν.

3. Υπήρξαν ή υπάρχουν αντιδράσεις στην Κρήτη για την εκπαίδευση των προσφυγόπουλων; Υπήρξαν περιπτώσεις ρατσιστικών ή ξενοφοβικών αντιδράσεων;

Στην υπόλοιπη Ελλάδα υπήρξαν και εξακολουθούν να υπάρχουν, περιστασιακά πλέον, πολλές και έντονες αντιδράσεις από τις τοπικές κοινότητες και τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων των σχολείων όπου ιδρύθηκαν ΔΥΕΠ, με ενστάσεις και αντιδράσεις που συχνά έφταναν στο όριο του παράλογου, όπως έχουμε παρακολουθήσει από τα Μ.Μ.Ε. Στην Κρήτη δεν παρατηρήθηκε κανένα τέτοιο φαινόμενο μαζικών ρατσιστικών και ξενοφοβικών διαμαρτυριών και αντιδράσεων. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται και στο γεγονός ότι οι πρόσφυγες που ήρθαν στο νησί δεν εγκαταστάθηκαν σε κάποιο Κέντρο Φιλοξενίας και τα παιδιά τοποθετήθηκαν σε πολλά σχολεία, ώστε σε κάθε σχολείο να υπάρχουν από 1 έως 6 παιδιά (και πιο σπάνια περισσότερα). Εντούτοις, μέσα στους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων ακούγονται όλες οι απόψεις, και θετικές και αρνητικές, με τις αρνητικές όμως να απομονώνονται, από όσο μπορώ να γνωρίζω.

4. Ποια η στάση των εκπαιδευτικών;

Το ίδιο συμβαίνει και με τους εκπαιδευτικούς, υπάρχουν οι θετικά, οι ουδέτερα και οι αρνητικά διακείμενοι. Όμως η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών πλαισίωσε τα παιδιά με μεγάλη αγάπη και φροντίδα, γι’ αυτό εξάλλου έχουμε όλα αυτά τα θετικά αποτελέσματα με τη φοίτηση και την εξέλιξη των παιδιών τόσο στο μαθησιακό όσο και στον ψυχοκοινωνικό τομέα. Σε Δημοτικά σχολεία όπου δεν υπάρχουν Τ.Υ. οι δάσκαλοί τους έχουν δώσει τον καλύτερο εαυτό τους ώστε να εντάξουν τα παιδιά στην τάξη και να τα βοηθήσουν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα. Σε Γυμνάσια, καθηγήτριες/ές παραδίδουν εθελοντικά μαθήματα ελληνικής γλώσσας στα παιδιά, εφόσον δεν υπάρχουν Τ.Υ. Πρέπει εδώ να αναφέρουμε και το έργο των αναπληρωτών εκπαιδευτικών των Τ.Υ. (ΖΕΠ), που για φέτος είχαμε την τύχη και την ευνοϊκή συγκυρία οι πρώτοι που στελέχωσαν τις Τ.Υ. να προσληφθούν ήδη με την έναρξη του σχολικού έτους, ενώ γίνονταν συνεχώς νέες προσλήψεις καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς σε νεοϊδρυόμενες Τ.Υ. ή στις κενούμενες θέσεις. Τέλος, εξαιρετικά σημαντικός είναι ο ρόλος, αλλά και η στάση των διευθυντών των σχολείων, καθώς είναι εκείνοι που θα ενημερώσουν τους εκπαιδευτικούς, θα προωθήσουν ή θα παρεμποδίσουν τη φοίτηση των παιδιών, αναλόγως με το αν διάκεινται θετικά ή αρνητικά. Ευτυχώς για εμάς στην Κρήτη, λειτούργησαν όλα θετικά και ομαλά.

5. Ποιο είναι το παιδαγωγικό ζητούμενα για τα παιδιά αυτά; (ένταξη; ενσωμάτωση; Βασικές γνώσεις;)

Σε συνεντεύξεις από το 2016, τόσο του τότε Υπουργού Παιδείας όσο και του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου, τονίζεται ότι στόχος του Υπουργείου είναι η εξασφάλιση της ψυχοκοινωνικής στήριξης και της εκπαίδευσης όλων των παιδιών των προσφύγων, με έμφαση σε πρώτη φάση στις βαθμίδες υποχρεωτικής εκπαίδευσης, χωρίς διακρίσεις, και βεβαίως η ομαλή ένταξη όσων θα παραμείνουν στην Ελλάδα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, μετά από ένα μεταβατικό διάστημα προετοιμασίας. Η έμφαση δίνεται στην ένταξη και όχι στην ενσωμάτωση, όπως συνέβη με τα παιδιά των μεταναστών τις προηγούμενες δεκαετίες, βασιζόμενοι στις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εφόσον τα παιδιά θα παραμείνουν στην Ελλάδα, το ευτύχημα θα είναι να προχωρήσουμε στα έτη που θα ακολουθήσουν πέρα από την απόκτηση βασικών γνώσεων, ώστε να έχουν τα εφόδια για πρόσβαση ακόμα και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, εφόσον το επιθυμούν.

6. Πώς απαντάτε στο ζητούμενο της γνώσης της ελληνικής γλώσσας, από τους ενήλικες πρόσφυγες (Γονείς, Κηδεμόνες κλπ);

Προκειμένου το παιδί να μπορέσει να ενταχθεί, να προχωρήσει, αλλά και να βοηθηθεί στο σπίτι, κρίσιμη είναι και η στάση των ίδιων των γονιών του και πόσο το “σπρώχνουν” προς τη μάθηση και το ελληνικό σχολείο. Εφόσον οι γονείς έχουν αποφασίσει ότι θα παραμείνουν στην Ελλάδα, επιδιώκουν όχι μόνο να στείλουν το παιδί τους στο σχολείο, αλλά και να μάθουν και οι ίδιοι Ελληνικά. Το Υπουργείο Παιδείας δεν έχει σχεδιάσει προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας για ενήλικες πρόσφυγες. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν συνήθως οι Μ.Κ.Ο. Στην Κρήτη, ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος E.S.T.I.A. (Αναπτυξιακή Ηρακλείου και Πλοηγός) σε συνεργασία με τον Κοινωνικό Χώρο των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού υλοποιούν μαθήματα ελληνικής γλώσσας για ενήλικες πρόσφυγές, όπου διδάσκουν εκπαιδευτικοί σε εθελοντική βάση. Το ίδιο έχει κάνει και η Π.Δ.Ε. Κρήτης σε συνεργασία με τον Κοινωνικό Χώρο των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού, που παρέχει την αίθουσα, όπου διδάσκονται ελληνικά τα απογεύματα σε μαθητές-πρόσφυγες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στα σχολεία των οποίων δεν λειτουργούν Τ.Υ.

7. Πως μπορεί να εκφραστεί η αλληλεγγύη μας στα προσφυγόπουλα; Φτάνουν ή είναι ζητούμενο οι εκδηλώσεις «φιλανθρωπικού» χαρακτήρα;

 Όταν γνωρίσει κάποιος τα παιδιά αυτά, που ζουν πλέον στην Ελλάδα αρκετούς μήνες, θα διαπιστώσει ότι δεν διαφέρουν πολύ από τα παιδιά που ζουν μόνιμα στην Ελλάδα, παρ’ όλες τις τραυματικές εμπειρίες και βιώματα που είχαν στις πατρίδες τους και στη διαδρομή τους μέχρι να φτάσουν στη χώρα μας (όπου, κάποια από αυτά έχουν χάσει αδέρφια ή γονείς). Έχουν την ίδια συμπεριφορά, τις ίδιες ανησυχίες και ενδιαφέροντα με κάθε άλλο παιδί, αναφορικά με θέματα που απασχολούν τις ηλικίες αυτές. Τα περισσότερα είναι παιδιά χαρούμενα, ευγενικά και πρόθυμα, που έχουν αφήσει πίσω τους το παρελθόν και προσπαθούν να στήσουν το παρόν και μία καινούρια ζωή μαζί με τις οικογένειες τους. Σίγουρα δεν έχουν τα υλικά μέσα και τους οικονομικούς πόρους σε αφθονία, όμως ζουν με αξιοπρέπεια με τη βοήθεια του επιδόματος που δίδεται στις οικογένειες από το πρόγραμμα E.S.T.I.A. και συνεισφορές σε είδη σχολικά, διατροφής και ένδυσης, από προσφορές ιδιωτών ή τοπικές επιχειρήσεις, που παραδίδονται στους διαχειριστές του προγράμματος οι οποίοι τα διανείμουν, ανάλογα με τις ανάγκες. Το πρόβλημα θα προκύψει όταν οι οικογένειες θα πρέπει να αποχωρήσουν από το πρόγραμμα και θα πρέπει να καλύψουν μόνες τους τη στέγαση και τις άλλες ανάγκες τους. Το καλύτερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε ως τοπική κοινωνία είναι να βοηθήσουμε τις οικογένειες στην εξεύρεση εργασίας, καθώς, όπως είπες και ο Κινέζος φιλόσοφος Κουάνγκ Τσέου τον 4ο-3ο α. π.Χ. “Αν δώσεις ένα ψάρι σ’ έναν άνθρωπο θα φάει μια φορά. Αν του μάθεις να ψαρεύει θα τρώει σ’ όλη του τη ζωή. Αν τα σχέδιά σου είναι για ένα χρόνο σπείρε σπόρους. Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτεψε ένα δέντρο. Αν είναι για εκατό χρόνια, μόρφωσε το λαό. Σπέρνοντας μία φορά σπόρους, σοδιάζεις μια φορά. Φυτεύοντας ένα δέντρο, σοδιάζεις δέκα φορές. Μορφώνοντας το λαό, σοδιάζεις εκατό φορές.”

8. Η διαπολιτισμική και αντιρατσιστική εκπαίδευση έχει βρει πρόσφορο έδαφος στα σχολεία μας; Το αναλυτικό πρόγραμμα συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση; Έχετε παραδείγματα πρωτοπόρων δράσεων; Πως μπορεί να γίνει διάχυση καλών πρακτικών πάνω σε αυτό το ζήτημα;

Προκειμένου να αναδιαμορφωθεί το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και τα διδακτικά αντικείμενα και εγχειρίδια με γνώμονα τη διαπολιτισμική και αντιρατσιστική εκπαίδευση χρειάζεται αρκετή δουλειά ακόμα. Εντούτοις, υπάρχουν όλες αυτές οι δράσεις που προβλέπονται μέσα στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης και των σχολικών προγραμμάτων, με τις οποίες έχει γίνει και γίνεται εξαιρετική δουλειά από εκπαιδευτικούς και μαθητές με σχετικά προγράμματα. Ήδη την τρέχουσα σχολική χρονιά υλοποιούνται αρκετά τέτοια προγράμματα από σχολεία του νησιού μας, αρκετά από τα οποία εντάσσονται επίσης σε διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα, ERASMUS plus κ.α.. Συνήθως τα σχολεία υλοποιούν εκδηλώσεις διάχυσης των αποτελεσμάτων των προγραμμάτων αυτών ανοικτές στο κοινό ή παράγουν κάποιο εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο είναι διαθέσιμο (σε cd, online ή αλλιώς). Η συμμετοχή των μαθητών στα προγράμματα αυτά είναι ανεκτίμητη, γιατί με αυτό τον τρόπο ευαισθητοποιούνται, αποκτούν γνώσεις, αλλά μπορούν να υιοθετήσουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές πάνω σε θέματα ρατσισμού και ξενοφοβίας και μπορούν να “συμπαρασύρουν” και την υπόλοιπη σχολική κοινότητα σε αυτό με την ενδοσχολική διάχυση των αποτελεσμάτων. Η ίδια η Π.Δ.Ε. Κρήτης συμμετείχε στο πρόγραμμα KEEP ON (το οποίο ολοκληρώθηκε το 2018), στην ιστοσελίδα του οποίου (http://keepon-project.eu/el/) μπορεί να βρει κανείς σχετικό εκπαιδευτικό υλικό, ενώ έχει ξεκινήσει το πρόγραμμα IMMERSE με άλλους ευρωπαίους εταίρους που αφορά στην ένταξη των παιδιών των μεταναστών και προσφύγων στα σχολεία.